مقدمه
کبد یکی از مهم‌ترین اندام‌های بدن است که وظیفه سم‌زدایی، سوخت‌وساز و ذخیره انرژی را بر عهده دارد. بیماری‌های کبدی مانند کبد چرب، هپاتیت و فیبروز به‌مرور می‌توانند عملکرد طبیعی کبد را مختل کنند. تشخیص زودهنگام این بیماری‌ها نقش حیاتی در درمان دارد.
تا چند سال پیش تنها راه تشخیص میزان آسیب کبد، بیوپسی بود؛ روشی تهاجمی، دردناک و پرخطر. اما امروز فناوری فیبروسکن (FibroScan) به‌عنوان یک روش غیرتهاجمی و سریع جایگزین شده است.
فیبروسکن چیست؟
فیبروسکن یا Transient Elastography دستگاهی است که با استفاده از امواج لرزشی و اولتراسوند، سفتی کبد و میزان چربی آن را اندازه‌گیری می‌کند.
این روش شبیه یک سونوگرافی است اما به‌جای تصویر، اعداد دقیقی از وضعیت بافت کبد ارائه می‌دهد.
شاخص‌های اصلی در فیبروسکن
- LSM (Liver Stiffness Measurement):
- سنجش میزان سفتی کبد بر حسب کیلوپاسکال (kPa).
- هرچه مقدار بالاتر باشد، میزان فیبروز و زخم کبدی بیشتر است.
- CAP (Controlled Attenuation Parameter):
- تخمین میزان چربی کبد (استئاتوز).
- کمک می‌کند شدت کبد چرب مشخص شود.
مزایای فیبروسکن
- ✅ کاملاً غیرتهاجمی (بدون نیاز به جراحی یا نمونه‌برداری).
- ✅ سریع و راحت (۵ تا ۱۰ دقیقه زمان نیاز دارد).
- ✅ امکان تکرار دوره‌ای برای پیگیری روند درمان.
- ✅ دقت بالا در تشخیص فیبروز متوسط تا شدید.
محدودیت‌های فیبروسکن
- ⚠️ در افراد خیلی چاق یا دارای مایعات شکمی (آسیت) دقت پایین‌تر است.
- ⚠️ در فیبروز خفیف حساسیت کمتری دارد.
- ⚠️ التهاب یا مصرف غذا پیش از تست می‌تواند بر نتایج اثر بگذارد.
کاربردهای بالینی فیبروسکن
- تشخیص و پایش کبد چرب غیرالکلی (NAFLD / NASH).
- بررسی میزان آسیب در بیماران مبتلا به هپاتیت B و C.
- تشخیص سیروز کبدی و ارزیابی خطر عوارض بعدی.
- پیگیری تأثیر درمان‌های دارویی یا تغییر سبک زندگی.
نتیجه‌گیری
فیبروسکن یک ابزار نوین و ایمن برای ارزیابی سلامت کبد است که توانسته جایگزین مناسبی برای بیوپسی در بسیاری از بیماران باشد. با استفاده از این روش، پزشکان می‌توانند بدون درد و خطر میزان چربی و فیبروز کبد را اندازه‌گیری کرده و روند درمان بیماران را به‌طور دقیق‌تر مدیریت کنند.
منابع
- Castera L, Friedrich-Rust M, Loomba R. Noninvasive Assessment of Liver Disease in Patients With NAFLD. Gastroenterology. 2019.
- Eddowes PJ, Sasso M, Allison M, et al. Accuracy of FibroScan CAP and LSM in Assessing Steatosis and Fibrosis in NAFLD. Gastroenterology. 2019.
- European Association for the Study of the Liver (EASL). Clinical Practice Guidelines, 2021.